Στρατής Τσίρκας - Ιδεολόγος με αιτία . Αναρτήθηκε από MANIER , Τετάρτη 27 Ιανουαρίου 2010 at 4:32 μ.μ., in

Στις 27 Ιανουαρίου του 1980 πέθανε ο Στρατής Τσίρκας, ο πλέον αντιπροσωπευτικός πεζογράφος της μεταπολεμικής γενιάς, σύμφωνα με πολλούς. Η τριλογία του «Ακυβέρνητες Πολιτείες», η οποία χαρακτηρίζεται περισσότερο έργο τέχνης παρά χρονικό, διέγραψε λαμπρή πορεία στα ελληνικά γράμματα και άφησε σε αυτά την ανεξίτηλη σφραγίδα της, συγχωνεύοντας τον μοντερνισμό με την παράδοση.Ο Στρατής Τσίρκας -όπως ήταν το ψευδώνυμο του πεζογράφου, ποιητή, μεταφραστή και κριτικού Γιάννη Χατζηανδρέα- γεννήθηκε το 1911 στο Κάιρο αλλά καταγόταν από την Ίμβρο. Ο πατέρας του Κωστής είχε καταφύγει στην Αίγυπτο για να μην υπηρετήσει στρατιώτης σε τουρκική επικράτεια. Η μητέρα του Περσεφόνη, κόρη ενός κηπουρού, καταγόταν από τη Χίο. Η οικογένειά της, όμως, μετανάστευσε στη Χάιφα μετά τους σεισμούς του 1881, ενώ με τον πόλεμο του 1897 κατέφυγε στην Αλεξάνδρεια. «Έτσι γινήκαμε εμείς αιγυπτιώτικο γένος, αλεξανδρινοί. Οι σχέσεις μου με το πνεύμα, τον κόσμο της προσφυγιάς είναι πολύ έντονες, υπάρχουνε ρίζες», θα πει ο συγγραφέας αργότερα.Και πράγματι, αυτή η πρώιμη εξοικείωση με την κουλτούρα της μετανάστευσης και της αρμονικής συνύπαρξης με άλλες εθνότητες θα αποτελούσε το υπόστρωμα για τα φημισμένα κοσμοπολίτικα μυθοπλαστικά του έργα. Αλλωστε και η ίδια η οικογένειά του, με τα υπόλοιπα τρία αδέρφια του, έμενε σε μια λαϊκή συνοικία με ελληνοαραβικό πληθυσμό. Εκείνη η εποχή ήταν για το μικρό αγόρι γεμάτη ζηλευτή ξεγνοιασιά. Τα πράγματα, ωστόσο, θα άλλαζαν. Ο πατέρας του ήταν κουρέας και οι δουλειές δεν πήγαιναν καλά. Κι ύστερα ήρθε η αρρώστια: Παθαίνει φυματίωση, η οποία τότε σήμαινε «θάνατος στο σπίτι». Κάπως έτσι αναγκάστηκε να κλειστεί σε σανατόριο στο Λίβανο, με τη μητέρα να μένει πίσω, μόνη της, στην προσπάθεια ανατροφής των παιδιών.Από μικρός επιδεικνύει εντυπωσιακή προδιάθεση για τη λογοτεχνία, δανείζεται από βιβλία από βιβλιοθήκες και φίλους, παρακολουθεί όλα τα θεατρικά έργα και τις ταινίες από την Ελλάδα ενώ σημειώνει στα σχολικά του σημειωματάρια οτιδήποτε διαβάζει ή τον ενδιαφέρει. Μέσα στον νεανικό δημιουργικό πυρετό της εποχής εκείνης γράφει και το πρώτο του μυθιστόρημα. «Όταν ήμουν είκοσι χρονών, έγραψα ένα μυθιστόρημα, από το οποίο σώθηκε ένα κεφάλαιο. Όλο το άλλο το έκαψα, γιατί σε κάποια στιγμή αυτογνωσίας είδα ότι λέω ψέματα. Και αυτή η εμπειρία μού κόστισε τόσο, ώστε έκανα 25 χρόνια να γράψω άλλο μυθιστόρημα», είπε ο ίδιος ο Τσίρκας σε συνέντευξή του. Tο 1927 δημοσιεύει το πρώτο του πεζό με τίτλο «Φεγγάρι».Γύρω στο 1930 αρχίζει τις οργανωτικές του επαφές με το ελληνικό τμήμα του Κομουνιστικού Κόμματος της Αιγύπτου, αναπτύσσοντας εκτενή δράση, ενώ θα γίνει και γενικός γραμματέας της Αντιφασιστικής Πρωτοπορίας με αρμοδιότητες για όλη την περιοχή της νοτιανατολικής Μεσογείου. Ο Τσίρκας μπορεί μεν να είχε την κοσμοπολίτικη άνεση της ελληνικής παροικίας, με τα γαλλικά, τα αγγλικά και τις επαφές με την καθεστηκυία τάξη, έβλεπε όμως ότι τα προβλήματα ήταν κοινά για όλους. Μόνον που οι φελάχοι ήταν πιο εξαθλιωμένοι, ανυπεράσπιστοι. Αισθανόταν έτσι την ανάγκη να τους συμπαρασταθεί. Σε αυτήν τη βαθιά και εκ των έσω κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων της Μέσης Ανατολής οφείλει την ύστερη, πειστικότατη ανασύνθεση της εποχής του, μακριά από τη συνήθη ευκολία του εξωτισμού. Παράλληλα, όλα αυτά τα χρόνια, από το 1927 ώς το 1963, γράφει ασταμάτητα: Ποίηση, διήγημα, δοκίμιο, αρθρογραφία και κείμενα διάσπαρτα σε περιοδικά και εφημερίδες. Το 1937 παντρεύεται την Αντιγόνη Κερασσώτη και εγκαθίστανται στην Αλεξάνδρεια. Έχει εγκαταλείψει τη δουλειά στην Άνω Αίγυπτο και διευθύνει το βυρσοδεψείο του Χαλκούση. Ο πόλεμος που μαίνεται ωστόσο θα διευρύνει την πολιτική δράση του συγγραφέα, ο οποίος ζει από κοντά τα γεγονότα, συμμετέχει ενεργά και συντάσσει παράνομα έντυπα. Όταν τον Ιούνιο του ‘42 ο Ρόμελ απειλεί την Αλεξάνδρεια, καταφεύγει μαζί με άλλους αριστερούς στην Παλαιστίνη, για να επιστρέψει πια τον Νοέμβριο, μετά τη νίκη των Συμμάχων στο Αλαμέιν. Από αυτήν την παραμονή στην Ιερουσαλήμ θα αποκομίσει τα πρώτα καθοριστικά ερεθίσματα για τη συγγραφή του σημαντικότερου έργου του.Εκδίδει ποιήματα, σημαντικά διηγήματα, τη νουβέλα «Νουρεντίν Μπόμπα» (1957) και τη διαχρονική μελέτη του «Ο Καβάφης και η εποχή του» (1958). Με την πάροδο του χρόνου αποφασίζει να γράψει την ανυπέρβλητη, όπως αποδείχτηκε, τριλογία του, τις «Ακυβέρνητες Πολιτείες»: «Η Λέσχη», «Αριάγνη» και «Η νυχτερίδα». Εντάσσει τα πάντα: Την πολιτική και ηθική αντίσταση στον ναζισμό, τις εσωκομματικές διχογνωμίες και ρήξεις της αριστεράς, τις περιπέτειες των ιδεών και της τέχνης κατά τη διάρκεια μιας πραγματικά ζοφερής εποχής, τη δύναμη των λαϊκών ανθρώπων, τις μοιραίες γυναίκες, τις ταπεινές φιλοδοξίες και τα υψηλά οράματα, την ποικιλομορφία των πολιτισμών και τη συνύπαρξη των πιο διαφορετικών εθνοτήτων. Και όμως, η αναγνώριση που του αναλογούσε θα ερχόταν πολύ αργότερα, ενώ το 1961, που δημοσιεύεται η «Λέσχη», διαγράφεται από την οργάνωση του ΚΚΕ της Αλεξάνδρειας ύστερα από την άρνησή του να αποκηρύξει το μυθιστόρημά του. Αυτήν την εξορία από το ίδιο του το κόμμα δεν θα την ξεπερνούσε ποτέ και το 1963 εγκαθίσταται -με τη γυναίκα του και τον εξάχρονο γιο του- μόνιμα στην Αθήνα, όπου έζησε ως το θάνατό του, το 1980..